- s. xivex/xvin
Pwnc y traethawd hwn yw’r cyfieithiadau Cymraeg o Elucidarium Honorius Augustodunensis. Er mai fersiwn Llyfr yr Ancr (1346) a olygwyd gan Syr John Rhŷs a John Morris Jones yn 1894 yw’r testun cyflawn hynaf ar glawr, canolbwyntir yma’n bennaf ar fersiwn llawysgrif Llanstephan 27, a gopïwyd c.1400, fersiwn nas golygwyd o’r blaen. Trafodir yn gryno fywyd a chefndir awdur y testun Lladin gwreiddiol, a’r dadleuon ynghylch ei enw a’i dras. Yna crynhoir cynnwys y testun, gan gyfeirio at ffynonellau’r awdur ac at y ffurf a ddewisodd i’w gampwaith. Ceisir rhoi cyfrif am boblogrwydd yr Elucidarium, a’i osod yng nghyd-destun gweithiau eraill yr awdur. Cyfeirir at fersiynau Islandeg/Hen Norwyeg cynnar, a cheir cipolwg ar gyfieithiadau i’r Saesneg ac i’r Ffrangeg, cyn trafod yn fanylach y fersiynau Cymraeg canoloesol a’r berthynas rhyngddynt, gan ystyried hefyd gefndir y cyfieithu yng Nghymru. Edrychir ar ymateb rhai o feirdd Cymru i gynnwys y testun, a dangosir bod diddordeb yn yr Elucidarium wedi parhau yng Nghymru ar ôl y Diwygiad Protestannaidd. Yna ymdrinir â fersiynau o’r testun mewn llawysgrifau diweddarach, sydd yn cael eu hystyried yn grynodebau o destun Honorius. Cymerwyd fersiwn llawysgrif Llanstephan 27 yn brif destun, gan ddangos amrywiadau arno yn y testunau cynharaf. Cynhwysir pennod ar iaith y cyfieithiadau a chynigir nodiadau testunol. Rhoddir mewn atodiad fersiwn Lladin a gyhoeddwyd gan Yves Lefèvre yn 1954 fel testun gwreiddiol Honorius. Atodir llyfryddiaeth ar ddiwedd Cyfrol 1.
Two vellum quires containing an incomplete text of Ystoria Lucidar, a Welsh version of the Elucidarium, in the hand of Hywel Fychan. The Red Book of Talgarth (NLW Llanstephan MS 27) has been identified as the original context for these leaves.
- s. xivex/xvin
- Hywel Fychan ap Hywel Goch, Hugh Evans [Denbighshire clergyman, fl. 16th c.]
9th-century manuscript of a Greek psalter, with interlinear Latin text, and additional devotional material. It was written by multiple Irish hands, possibly in northern Italy.
- s. ix2/3/3/3
Two flyleaves from an Irish manuscript, probably of the 12th century, containing a copy of Priscian’s Institutiones grammaticae. The fragment preserved is from Book 2 of that text.
- s. xii
Manuscript destroyed in WWII. It contained the earliest known version of the Historia Brittonum, referred to as the ‘Chartres’ recension of this text.
- s. x/xi
Irish manuscript containing a text of the so-called Smaointe beatha Chríost, Tomás Ó Bruacháin's Irish translation of the pseudo-Bonaventuran devotional work Meditationes vitae Christi.
- s. xviex
- Muiris Ó hEoghusa
- s. xvii
- Cú Choigcríche Ó Cléirigh
- s. xi/xii
- Anonymous [LU scribe H], Anonymous [LU scribe A], Anonymous [LU scribe M], Máel Muire mac Céilechair
